Είναι γνωστή η ‘’διαίρεση’’ των επιστημών σε θετικές και σε θεωρητικές. Θετικές επιστήμες θεωρούνται εκείνες οι οποίες εξετάζουν τον φυσικό κόσμο στις, απεράντων προοπτικών, διαστάσεις του (όλες οι φυσικές επιστήμες με απλά λόγια), ενώ θεωρητικές επιστήμες (επιστήμες του πνεύματος παλαιότερα) είναι οι επιστήμες οι οποίες εξετάζουν τον άνθρωπο και τα επιτεύγματά του στην ιστορική του διαδρομή.
Αν επομένως η Αστρονομία, η Παλαιοντολογία, η Φυτολογία, η Αστροφυσική κ.ο.κ. είναι ‘’καθαρές’’ επιστήμες, η Γλωσσολογία, η σπουδή των μύθων (Μυθολογία), Αρχαιολογία, η Θρησκειολογία, η Πολιτική Οικονομία, η Ιστορία κ.ο.κ. εξετάζουν τις επιτεύξεις και ενασχολήσεις του ανθρώπου. Έτσι μας λένε πολλοί ιστορικοί των πολιτισμών και σπουδαίο επιχείρημα είναι το ακόλουθο: Τα πορίσματα και οι θεωρήσεις των φυσικών επιστημών καταγράφονται κυρίως με τη γλώσσα των μαθηματικών, δεδομένου ότι με τη μαθηματικοποίηση της έρευνας δημιουργήθηκε η νεότερη και η σύγχρονη επιστήμη με την επική της πρόοδο.
Οι επιστήμες του ανθρώπου, αντίθετα, αρέσκονται σε περιγραφές οι οποίες σπάνια προσφεύγουν στο μαθηματικό λογισμό, γιατί, υποστηρίζεται, υποκείμενό τους είναι η ανάδυση του ίδιου του ανθρώπου διαμέσου των έργων του. Θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτός ο διαχωρισμός είναι κατά βάση ‘’σωστός’’, αλλά η σχηματικότητά του απαιτεί σημαντικές παρατηρήσεις οι οποίες αμβλύνουν την ‘’απόσταση’’ και κατευθύνουν προς μια ενίζουσα θεώρηση.
*
Η Ιατρική είναι, νομίζουμε, η επιστήμη η οποία αποκαλύπτει την ενότητα ανθρώπου και κόσμου και αυτό δεν προκύπτει μόνο από το πλήθος των ιατρών που διέπρεψαν ως ποιητές (αναφέρω μεταξύ πολλών άλλων, χαρακτηριστικά, τους André Breton, πατέρα του υπερρεαλισμού, Δ.Π. Παπαδίτσα, Σιμόπουλο, Μ. Αναγνωστάκη), ως φιλόσοφοι (Γαληνός, John Locke, William James, Arthur Schaupenhauer, ο οποίος παρακολούθησε μαθήματα ιατρικής), πλήθος ιατροφιλοσόφων, επίσης.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως η Ιατρική θεωρείται φυσική επιστήμη, αφού ο ανθρώπινος οργανισμός ανήκει στον αισθητό κόσμο και τον ακολουθεί σε πλείστες όσες λειτουργίες του. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας όλο και νέα πεδία έρευνας με αφετηρία την Ιατρική, όπως λ.χ. η Μοριακή Βιολογία, η Βιοχημεία, φαίνεται καθαρά η ‘’διακοινωνία’’ των φυσικών επιστημών, η οποία πραγματώνεται θαυμαστά στον κόσμο της Ιατρικής, με σκοπό την υγεία και τη θεραπεία του ανθρώπου.
Αν μάλιστα θεωρήσουμε πόσο η σύζευξη της επιστήμης με την τεχνική, η συμπληρωματικότητά τους, θα λέγαμε, προσφέρει θαυμάσια, παρά τις αρνητικές συνέπειες οι οποίες οφείλονται στον άνθρωπο, διαγιγνώσκουμε την ευεργετική επίδραση αυτής της σύζευξης σε όλους τους κλάδους της ιατρικής.
Περιττεύει να τονίζουμε πόσο η ψυχιατρική, με τις ποικίλες τάσεις και σχολές της, ανοίγει τη θύρα ουσιαστικής προσέγγισης του φυσικού-βιολογικού με το πνευματικό, με την πνευματική φύση του ανθρώπου.
*
Γίνεται σαφές πως η Ιατρική ‘’θραύει’’ τα όρια του διαχωρισμού των επιστημών σε φυσικές και σε θεωρητικές και αυτό φαίνεται καθαρά και σε κάθε μεγάλη επιστημονική επίτευξη, η οποία διαμορφώνεται ως θεωρία, ως επιστημονική θεωρία με ανοιχτούς ορίζοντες περαιτέρω ανέλιξης ή και αναθεώρησης.
Αυτό οφείλεται πως υποκείμενο οποιασδήποτε επιστη μονικής αναζήτησης δεν είναι ο αισθητός κόσμος εκλαμβανόμενος αυτός καθεαυτόν, αλλά το ανθρώπινο πνεύμα το οποίο ‘’συνεργάζεται’’ με την τάξη του αισθητού.
Η Ιατρική, εμβαθύνοντας στο είναι της έρευνάς της, είτε ως παθολογία, είτε ως στοματολογία, είτε ως ορθοπεδική, είτε ως καρδιολογία, είτε ως νευρολογία κ.ο.κ., δεν μπορεί να ερευνά αποκλειστικά τη δομή των οργάνων, πιθανές αδυναμίες και ασθένειες, παρά υπό την προϋπόθεση του ζώντος ανθρώπου, του ασθενούς και των πιθανών ψυχολογικών του προβλημάτων. Είναι η εγγύτητα ανθρωπίνου πνεύματος και οργανικού-αισθητού φορέα του και σε αυτό έγκειται το μεγαλείο της και η ανεξαγόραστη τιμή της: ενώ η έρευνα, η επιστημονική έρευνα, είναι σχετικά ‘’τυφλή’’ και μπορεί να δίδει δυνατότητες καταστροφής του ανθρώπου, η Ιατρική ενεργεί μόνο θεραπευτικά, είναι ύψιστη διακονία του ανθρώπου και γι’ αυτό οι θεράποντες της υγείας είναι και υπουργοί της σύνολης ψυχοσωματικής μας φύσης. Μόνο ο ιατρός και ο φιλόσοφος είναι σε θέση να ενατενίσουν τον πόνο, τον οριακό του θανάτου, το άλγος των ψυχών…
*
Ήδη, οδηγούμαστε στη σχέση Ιατρικής και Φιλοσοφίας. Θα ήμασταν μάλιστα ακριβέστεροι αν λέγαμε πως η Ιατρική είναι το κέντρο βάρους των φυσικών επιστημών στην προσπάθεια διερεύνησης των σχέσεων Επιστήμης και Φιλοσοφίας, δεδομένου ότι συνάγει και τις φυσικές επιστήμες, χωρίς βέβαια να ταυτίζεται με όλες.
Αναδύονται μέγιστα προβλήματα υπαρξιακής φοράς τα οποία ο Ιατρός οφείλει να θεωρεί με φιλοσοφημένο τρόπο με πλήρη σεβασμό στις ηθικές, θρησκευτικές, πολιτισμικές αξίες υπό τις οποίες διαβιούν οι συνάνθρωποί του και κυρίως οι ασθενείς του. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας πως η Ιατρική δημιουργήθηκε απ’ τη διανθρώπινη μέριμνα και την πάλη ενάντια στον πόνο, την ασθένεια και τις δοκιμασίες με τις πρώτες πρακτικές επινοήσεις μέχρι να τροχιοδρομηθεί ως επιστήμη απ’ τους μεγάλους μύστες της, εύκολα διαπιστώνουμε πόσο οι μυστικές, θα λέγαμε, αφετηρίες των λειτουργών της υγείας βρίσκονται κοντά στον πανανθρώπινο και διαπολιτισμικό πόνο, μέριμνα και ανάγκη, καρπός των οποίων είναι το εκπλήσσον έπος αυτής της επιστήμης.
Βέβαια, οι προκείμενες τις οποίες αναφέρουμε δεν δημιουργούν συγκεκριμένη μεταφυσική ή ευρύτερη φιλοσοφική δέσμευση, αλλά σημαντικό προηγούμενο το οποίο οφείλει να λαμβάνεται υπόψη.
*
Μπορούμε, όμως, να συγκεκριμενοποιήσουμε περισσότερο τις σκέψεις μας και να προχωρήσουμε πιο συγκεκριμένα, δεδομένης, όπως είπαμε, της φοράς της Ιατρικής και της σχέσης της τόσο με τις άλλες φυσικές επιστήμες, όσο και με τη φιλοσοφική ανθρωπολογία. Τρεις θα μπορούσαμε να πούμε, είναι οι τομείς που προσεγγίζουν αποφασιστικά Ιατρική και Φιλοσοφία.
i. Και ο Ιατρός και ο Φιλόσοφος αντιμετωπίζουν με εντονότερο τρόπο τις σχέσεις της αίσθησης με την αντίληψη, την αίσθηση, οι διαπλοκές και λειτουργικοί τρόποι της οποίας δημιουργούν τις βιολογικές λειτουργίες, οι οποίες όμως είναι αδιανόητες χωρίς την αντιληπτική φορά του υποκειμένου, απαραίτητη προϋπόθεση γνώσης. Βεβαίως, η ίδια προβληματική απασχολεί κάθε επιστήμονα, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ιατρός αντιμετωπίζει αίσθηση και αντίληψη σε συγκεκριμένες, αλλά και πολυδιάστατες διεκφράσεις του ανθρώπινου οργανισμού και κυρίως σε στιγμές δυσλειτουργιών, πόνου, ασθενειών, θανάτων. Πρόκειται για δημιουργικό εφαλτήριο το οποίο κεντρίζει με πάθος τόσο το πνεύμα του Ιατρού, όσο και αυτό του φιλοσοφούντος. Δημιουργούνται έτσι τολμηροί και γόνιμοι προβληματισμοί οι οποίοι εξάπτουν δημιουργικά τη φαντασία και ανοίγουν ορίζοντες. Στρεφόμαστε στο είναι της νόησης διαμέσου της αίσθησης και της αντίληψης, συνθεώμεθα ενιαία το ανθρωπίνως υπάρχειν σε στιγμές δοκιμασίας και πόνου, αναφωτιζόμαστε και αυτό είναι η σημαντικότερη αφετηρία περαιτέρω έρευνας. Οι σκαπανείς της Ιατρικής το επιμαρτυρούν.
ii. Το σημαντικότερο, όμως, πέρα απ’ τις προαναφερθείσες αφετηρίες, είναι η βιωματική εμβίωση του συμβαίνοντος, εμβίωση η οποία αποκαλύπτει το ηθικό αίσθημα της ζωής. Πολλοί φιλόσοφοι διακήρυξαν, μερικοί με κατηγορηματικό τρόπο, άλλοι υποδήλως, πως η ηθική διάσταση της ζωής είναι ανώτερη απ’ τη διανοητική, αλλά το ουσιώδες είναι άλλο: Μόνο ηθικά νοείται και εμπεδώνεται η γνώση η οποία και φωτίζει το δραν της διανοίας. Το ηθικό αίσθημα της ζωής επομένως προσεγγίζει αποφασιστικότατα Ιατρική και Φιλοσοφία και αγγέλλει το μήνυμα ανθρωπιστικής (φιλάνθρωπης θα λέγαμε) παιδείας και αγωγής με σημαντικότατες συνέπειες τόσο στην ενάσκηση αυτών των λειτουργιών του ανθρωπίνου πνεύματος, όσο και για την καρποφόρο συνέχιση της έρευνάς τους.
iii. Πιο πρακτικά, ιδέες και αξίες όπως η αλληλεγγύη, η προσφορά, η αλληλοβοήθεια, η φιλαλήθεια, η εντιμότητα, η καρτερία, η υπομονή, η επιμονή διδάσκονται συγκεκριμένα κι αποτελούν πυλώνες δημιουργικής επέκτασης όλων των προσφορών του παρελθόντος. Επιμένουμε ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των ψυχικών παθήσεων, όπου οι κίνδυνοι εξαπλούστευσης ελλοχεύουν, δεδομένου ότι τόσο οι φιλόσοφοι, όσο και οι ιατροί είναι άνθρωποι με όλες τις δυνατές αδυναμίες και πειρασμούς της ανθρώπινης φύσης. Είναι όμως απολύτως βέβαιο πως οι ηθικές αλήθειες οι οποίες αναδύονται απ’ την κατά μέτωπο αντιμετώπιση του ανθρωποκοσμικού συμβαίνοντος αποτελούν προϋποθέσεις συνανάπτυξης των ανθρωπίνων δυνατοτήτων και δημιουργικού διαλόγου όλων γενικότερα των πνευματικών και επιστημονικών προσπαθειών της φύσης μας.
iv. Δεδομένων όσων προηγούνται, δημιουργούνται ευοίωνες προοπτικές περαιτέρω εμβάθυνσης στο ανθρώπινο πεπρωμένο. Η Ιατρική πασχίζει και προσφέρει στον άνθρωπο ανυπολόγιστα δώρα, αλλά, ταυτόχρονα, ομολογεί πως, παρά τις προόδους της, υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντα προβλήματα, νέα προβλήματα και δυσκολίες, προς δημιουργική αντιμετώπιση. Και η Φιλοσοφία, διορώντας όχι μόνο την Ιατρική, αλλά και τις άλλες επιστήμες τις οποίες δημιουργεί ή διαλαμβάνει, ευρύνει την προβληματική της, αγκαλιάζει τον ανθρώπινο μόχθο και τις προσφορές της επιστήμης, αισθανόμενη ‘’φτωχή’’ απ’ τη στιγμή που τις αγνοεί. Προκύπτει η συμπληρωματικότητα, η δημιουργική συμπληρωματικότητα με διάρκεια, συνέχεια και αναδημιουργικές προοπτικές.
*
Αναλογιζόμενοι το έργο των Επιστημών και, στην περίπτωσή μας, της Ιατρικής, νοιώθουμε πτόησιν μεθ’ ηδονής, όπως έλεγε ο Πλωτίνος. Απορούμε, εκπληττόμεθα, αναζωογονούμαστε, θαυμάζουμε την ηρωική προσπάθεια του ανθρώπου, προσπάθεια στην οποία άμεσα ή έμμεσα μετέχουμε, όποια και αν είναι η συγκεκριμένη μας ενασχόληση και αναλογιζόμαστε τις ευθύνες μας, δεδομένων των διακινδυνεύσεων της φύσης μας η οποία μετέχει παράδοξα του θεϊκού και του δαιμονίου.
Σε αυτό το στάδιο της σκέψης Ιατρική και Φιλοσοφία όχι μόνο προσεγγίζονται, αλλά διαχέονται στην ανθρώπινη φύση, στο πανανθρώπινο, στο οικουμενικό, σε ό,τι καθιστά τον άνθρωπο δημιουργό του Ωραίου και του Αληθινού. Διοράται ότι οι φιλόσοφοι αποκαλούν Αιώνια Φύση των Πραγμάτων, η αιώνια στάση τους θα λέγαμε, η ολοφανέρωση όχι μόνο των λειτουργιών και των διαπλοκών του αισθητού, αλλά και η ανθρώπινη εννόησή τους η οποία ενεργώντας με υπομονή, γνώση και φρόνηση, οικοδομεί το Ναό της Επιστήμης με όλες τις ευεργετικές συνέπειες, αλλά και τις οδυνηρές διακινδυνεύσεις.
Ήδη, επιστρέφουμε σε ένα βασικό αξίωμα όλων των πολιτισμών ανεξαρτήτως μεταφυσικών προϋποθέσεων: Το ήθος της επιστήμης δεν είναι παρά η ελευθερία του ανθρώπου, η καθαρή ελευθερία και όχι οι εθελόδουλες προτιμήσεις του πονηρευόμενου λόγου, η συνέκφραση δηλαδή όλων των προσπαθειών υπό την αλουργίδα του πανανθρώπινου πνεύματος που είναι απ’ τη φύση του οικουμενικό.
www.eelia.org