Τι μας δίδαξε η Ιστορία;
OΡΕΣΤΗΣ ΤΣΩΝΗΣ
Μαιευτήρας-Γυναικολόγος, Εξειδικευόμενος στην Αναπαραγωγική Ιατρική και την Εξωσωματική Γονιμοποίηση,
Assisted Conception Unit, Guy’s and St Thomas NHS Foundation Trust, Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο
Psychological burden of covid-19 health crisis on health professionals and interventions to minimize the effect: what has history already taught us?
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό: Rivista di Psichiatria, doi: 10.1708/3594.35763
Οι επαγγελματίες υγείας βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των υπηρεσιών υγείας από το ξέσπασμα του COVID-19, ανταποκρινόμενοι άμεσα στη διάγνωση, υποστήριξη και θεραπεία μολυσμένων ασθενών. Ο Δεκέμβριος του 2019 ήταν το ορόσημο της επιδημίας του ιού COVID-19 (νέος κορονοϊός), που προήλθε από τη Γουχάν της Κίνας και εξαπλώθηκε γρήγορα παγκοσμίως. Μερικούς μήνες μετά, η πρωτόγνωρη επιβάρυνση των συστημάτων υγείας ανά τον κόσμο ήταν πια εμφανής καθώς οι επαγγελματίες υγείας κλήθηκαν να σηκώσουν το βάρος μιας παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει ήδη αναγνωρίσει τη συμβολή των επαγγελματιών υγείας και τον ουσιαστικό τους ρόλο στον έλεγχο και τη διαχείριση αυτής της ασθένειας. Μερικές από τις κύριες ανησυχίες του αντίκτυπου της πανδημίας COVID-19 ως προς το προσωπικό των υπηρεσιών υγείας περιλαμβάνουν την εργασιακή υπερφόρτωση, την εξάντληση και τον υψηλό κίνδυνο μόλυνσης, που οι ίδιοι διατρέχουν όπως επίσης και το υψηλό ρίσκο μετάδοσης στα μέλη των οικογενειών τους. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η ψυχική υγεία των υγειονομικών γίνεται αναπόφευκτα ευάλωτη, με έκδηλα τα συμπτώματα του φόβου και του άγχους. Η αβεβαιότητα, ο φόβος της μετάδοσης, η ενοχή, η απελπισία, ο στιγματισμός και, σε ορισμένες περιπτώσεις, η μακροχρόνια διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) είναι λίγες από τις πιθανές επιπτώσεις που προκαλεί αυτή η υγειονομική κρίση στους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας.
Επιδημιολογικές μελέτες αποκάλυψαν ότι στις δύο προηγούμενες επιδημίες κορονοϊού, SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome) (2002-2003) και MERS (Middle East Respiratory Syndrome) (2012), το 23,1% και το 9,8% των επαγγελματιών υγείας μολύνθηκαν, αντίστοιχα. Το κοινωνικό στίγμα είναι αναπόφευκτο και οι επαγγελματίες υγείας βιώνουν αισθήματα απομόνωσης, έλλειψης εκτίμησης από το κοινωνικό σύνολο καθώς και ανεπάρκειας. Η πανδημία H1N1 (2009) αποκάλυψε ότι οι βασικές ανησυχίες των επαγγελματιών υγείας εστιάζονται στην προσωπική τους ασφάλεια καθώς και στην ασφάλεια της οικογένειάς τους. Συχνά οι γιατροί φαίνεται να δείχνουν μεγαλύτερη προθυμία να παρέχουν φροντίδα όταν τα κίνητρα αυξάνονται από τα ίδια τα υγειονομικά ιδρύματα ή τις κυβερνήσεις. Η κύρια δυσκολία των εργαζομένων στον τομέα της υγείας είναι η ανεπάρκειά τους να αντιληφθούν ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες η παραδοσιακή περίθαλψη που εστιάζει στον ασθενή πρέπει να διευρυνθεί σε επίπεδο ολόκληρου πληθυσμού. Τα επιστημονικά στοιχεία υπογραμμίζουν την ανάγκη για εκπαιδευτικά προγράμματα που να επικεντρώνονται στην ενίσχυση του επαγγελματισμού που οφείλει να επιδείξει το υγειονομικό προσωπικό κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας κρίσης υγείας. Μια μελέτη που αφορούσε την περίοδο της επιδημίας SARS, εκτιμά ότι το άγχος που βιώνουν οι επαγγελματίες υγείας προσομοιάζει με αυτό των φυσικών καταστροφών ή άλλων απειλητικών για τη ζωή τραυματικών καταστάσεων. Η αρχική φάση της εξάπλωσης της νόσου συνοδεύτηκε από χαοτικές σκέψεις, απώλεια ελέγχου, ευαλωτότητα και απειλή για τη ζωή. Όταν πλέον η ασθένεια ελεγχόταν επαρκώς, η εργαζόμενοι παρουσίαζαν κατάθλιψη και υψηλότερα ποσοστά ψυχιατρικής νοσηρότητας. Επιπλέον, δεδομένα από την επιδημία MERS αναδεικνύουν τον μακροπρόθεσμο αντίκτυπο αυτής της αντιληπτής «βιο-καταστροφής» που συνοδεύεται από φόβο για ασθένεια, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) και διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Η πανδημία HIV/AIDS μοιράζεται κοινά χαρακτηριστικά με τα κρούσματα COVID-19 όσον αφορά τον στιγματισμό, τον φόβο για την προσωπική και οικογενειακή ασφάλεια και το άγχος για το μέλλον, όπως αντιλαμβάνονται οι επαγγελματίες υγείας σε όλο τον κόσμο.
Πρόσφατα, κατά το ξέσπασμα της νόσου του ιού Ebola (2014-2016) εκτιμήθηκε ότι το 27,5% έως 83,3% των προσβεβλημένων επαγγελματιών υγείας είχαν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν συμπτώματα άγχους και ότι το 12 έως 75% αυτών των ατόμων ήταν πιο πιθανό να εμφανίσουν σημεία κατάθλιψης.
Η φράση του Ισπανού φιλοσόφου Santayana, «όσοι δε μπορούν να θυμηθούν το παρελθόν είναι καταδικασμένοι να το ξαναζήσουν», αποτυπώνει εύστοχα την ανάγκη να κατανοήσουμε εμπειρίες του παρελθόντος. Διδάγματα από προηγούμενες παγκόσμιες υγειονομικές κρίσεις ή πανδημίες, σχετικά με τον ψυχολογικό τους αντίκτυπο στους εργαζομένους στον τομέα της υγείας, βοηθούν στην κατανόηση του προβλήματος και στο βέλτιστο σχεδιασμό διαχείρισης, υποστήριξης και βελτιστοποίησης της προσέγγισής μας σε αυτήν την ιδιαίτερα βαλλόμενη και τόσο αναγκαία ομάδα επαγγελματιών. Οι στοχευμένες και έγκαιρες παρεμβάσεις θα μπορούσαν να μειώσουν την ψυχολογική πίεση των επαγγελματιών υγείας, βελτιώνοντας έτσι περαιτέρω την παρεχόμενη φροντίδα των ασθενών.
(Το παρόν άρθρο βασίστηκε στην πρόσφατη δημοσίευση της εργασίας μας με τίτλο «Psychological burden of covid-19 health crisis on health professionals and interventions to minimize the effect: what has history already taught us?» και doi: 10.1708/3594.35763 στο περιοδικό Rivista di Psichiatria, στην οποία συμμετείχαν επαγγελματίες υγείας από την Ελλάδα και το εξωτερικό υπό την επίβλεψη της Κα Καθ. Βασιλικής Σιαφάκα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Λογοθεραπείας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων)