ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΕΡΕΤΗΣ, M.D., M.SC., PH.D., ΕΛΕΝΗ ΜΠΟΠΤΣΗ, ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΟΠΤΣΗ, M.D., ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΛΥΚΟΥΔΗΣ, M.D., Ph.D.
Κλινική Πλαστικής Χειρουργικής, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
The impact of treatment delay on skin cancer in COVID-19 era: a case-control study
Δημοσιεύτηκε στο:World Journal of Surgical Oncology volume 19, Article number: 350 (2021) doi:10.1186/s12957-021-02468-z
Η πανδημία λόγω της ασθένειας COVID-19 (Coronavirus disease-19) έχει επηρεάσει όλους τους τομείς της ζωής, παγκοσμίως. Η εφαρμογή της γενικευμένης απαγόρευσης κυκλοφορίας (lockdown) στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη στις 11 Μαρτίου 2020 είχε στόχο τον περιορισμό της εξάπλωσης της νόσου αλλά και την υποστήριξη των συστημάτων υγείας, με τη διακοπή, μεταξύ άλλων, των προγραμματισμένων χειρουργείων και την περιορισμένη πρόσβαση στα εξωτερικά ιατρεία. Δεδομένου ότι η πανδημία δεν έχει αντιμετωπιστεί, είναι κρίσιμο να εκτιμηθεί ο αντίκτυπος του lockdown στη διαχείριση των ογκολογικών περιστατικών και στην προκειμένη περίπτωση ασθενών με καρκίνο του δέρματος.
Μεθοδολογία
Συγκριτική κλινική μελέτη πραγματοποιήθηκε στην κλινική Πλαστικής Χειρουργικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ιωαννίνων, το μοναδικό τριτοβάθμιο νοσοκομείο της περιοχής και ένα από τα δεκατρία νοσοκομεία αναφοράς COVID-19 στην Ελλάδα. Στη μελέτη συμπεριλήφθηκαν ασθενείς με καρκίνο του δέρματος, είτε μη μελανωτικό (NMSC, συγκεκριμένα βασικοκυτταρικό καρκίνωμα-BCC ή ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα-SCC) είτε μελάνωμα (MM), που χειρουργήθηκαν σε περίοδο 4 μηνών, μεταξύ του τέλους του lockdown και πριν από τους περιορισμούς στο νοσοκομείο λόγω του δεύτερου κύματος (20/5/20 έως 20/9/20). Ασθενείς με άλλους τύπους καρκίνου του δέρματος, προκαρκινικούς και μη καρκινικούς όγκους του δέρματος αποκλείστηκαν από τη μελέτη. Η ομάδα του 2020 συγκρίθηκε με την ομάδα ασθενών που χειρουργήθηκε την ίδια περίοδο το 2019 (ομάδα ελέγχου). Για τη συλλογή των δημογραφικών, κλινικών και χειρουργικών παραμέτρων του πληθυσμού της μελέτης χρησιμοποιήθηκε η κλινική βάση δεδομένων και τα παθολογοανατομικά πορίσματα. Αναλύθηκε ο αριθμός και οι τύποι των καρκίνων του δέρματος που αφαιρέθηκαν, τα χαρακτηριστικά κάθε τύπου, οι μέθοδοι αποκατάστασης που χρησιμοποιήθηκαν και το ποσοστό πλήρους εκτομής που επιτεύχθηκε.
Οι συνεχείς μεταβλητές συγκρίθηκαν με τη δοκιμασία t ή Mann-Whitney U ανάλογα με την κατανομή τους, ενώ η ακριβής δοκιμασία Fisher’s χρησιμοποιήθηκε για τις κατηγορικές μεταβλητές. Τα δεδομένα αναλύθηκαν με τη χρήση του προγράμματος SPSS και η στατιστική σημαντικότητα ορίστηκε ως p<0,05.
Αποτελέσματα
Η μελέτη ανέλυσε δεδομένα από 283 περιπτώσεις, 158 το 2020 και 125 το 2019 (αύξηση 26,4%). Δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των ομάδων όσον αφορά την ηλικία και το φύλο για το NMSC. Μεγαλύτερος αριθμός γυναικών με ΜΜ χειρουργήθηκε το 2020 (p<0,05).
Τα χαρακτηριστικά των περιπτώσεων εκτομής NMSC συνοψίζονται στους Πίνακες 1, 2. Διπλάσιος αριθμός SCC αφαιρέθηκε το 2020. Αν και δεν ανέκυψαν στατιστικώς σημαντικές διαφορές για τα NMSC, BCC, SCC και ΜΜ στις διάφορες κλινικές παραμέτρους, ο τύπος αποκατάστασης που απαιτήθηκε για τα NMSC το 2020 ήταν διαφορετικός, απαιτώντας είτε μόσχευμα δέρματος είτε κρημνό (p=0,006).
Συζήτηση
Ο καρκίνος του δέρματος αποτελεί το συχνότερο τύπο καρκίνο που προσβάλλει τον άνθρωπο. Τα ευρήματα της μελέτης κατέδειξαν την αυξημένη ανάγκη χειρουργικής αντιμετώπισης ασθενών με καρκίνο του δέρματος μετά τον τερματισμό του lockdown. Η αναβολή της παροχής ιατρικής φροντίδας κατά 2 μήνες οδήγησε σε διπλασιασμό του αριθμού των περιστατικών SCC που χειρουργήθηκαν σε διάστημα 4 μηνών. Αν και δεν αναδείχτηκε στατιστικώς σημαντική επιδείνωση στα χαρακτηριστικά των NMSC, διαπιστώθηκε η συχνότερη ανάγκη εφαρμογής πιο πολύπλοκων μεθόδων αποκατάστασης του ελλείμματος. Όσον αφορά το μελάνωμα, η δίμηνη καθυστέρηση δεν φάνηκε να οδηγεί σε πιο προχωρημένα μελανώματα ή τύπο επέμβασης, γεγονός που επιβεβαιώνει την προτεινόμενη διαχείριση του μελανώματος κατά την πανδημία.
Λαμβάνοντας υπόψη τα αλλεπάλληλα κύματα COVID-19 κρίνεται απαραίτητη η προσαρμογή των συστημάτων υγείας ώστε να διασφαλίζεται η σωστή και έγκαιρη διαχείριση των ασθενών με καρκίνο του δέρματος. Η τακτική ογκολογική παρακολούθηση μέσω τηλεϊατρικής και εικονικών επισκέψεων θα μπορούσε να εφαρμοστεί για ασθενείς με υψηλότερο κίνδυνο μόλυνσης από SARS-CoV-2 και ανάπτυξης καρκίνου του δέρματος, ώστε ο κίνδυνος μετάδοσης της νόσου να μειωθεί, ενθαρρύνοντας ταυτόχρονα τον τακτικό έλεγχο για την πρώιμη ανίχνευση του καρκίνου του δέρματος.
Η πανδημία έχει αλλάξει βαθιά την καθημερινή πρακτική του χειρουργού, που καλείται να προσφέρει τη βέλτιστη φροντίδα στους ασθενείς με καρκίνο, αποτρέποντας παράλληλα την περαιτέρω εξάπλωση της COVID-19. Τα αποτελέσματα της μελέτης επιβεβαιώνουν τις υπάρχουσες οδηγίες, αλλά εγείρουν ανησυχίες σχετικά με τη σωστή διαχείριση του SCC και τις μεθόδους αποκατάστασης που απαιτούνται για το NMSC. Λαμβάνοντας υπόψη τα αλλεπάλληλα κύματα της πανδημίας, η πίεση στο σύστημα υγείας θα συνεχίσει να αυξάνεται. Ως εκ τούτου, τα νοσοκομεία θα πρέπει να αναδιαρθρωθούν για να αντιμετωπίζουν εγκαίρως και άλλα νοσήματα πέραν της COVID-19, όπου συγκαταλέγεται και ο καρκίνος του δέρματος, διασφαλίζοντας παράλληλα επαρκείς πόρους για τη διαχείριση των ασθενών με COVID-19 και την ασφάλεια των ασθενών.
| Variables | BSC | p-value | SCC | p-value | NMSC | p-value | |||
| 2020 | 2019 | 2020 | 2019 | 2020 | 2019 | ||||
| Ασθενείς | 78 | 74 | 55 | 29 | 133 | 103 | 0.04 | ||
| NCCN κίνδυνος Χαμηλό Υψηλό Πολύ Υψηλό | 4 74 | 2 72 | 0.44 | 1 27 27 | 0 13 16 | 0.69 | |||
| T κατηγορία 1 2 3 4 | 64 12 2 0 | 57 14 3 0 | 0.72 | 29 19 7 0 | 16 9 3 1 | 0.56 | 93 31 9 0 | 73 23 6 1 | 0.71 |
| Διάμετρος (mm) | 12.45 + 8.67 | 13.48 + 9.48 | 0.50 | 22.00 + 18.56 | 23.75 + 18.13 | 0.47 | |||
| Θετικά όρια εκτομής Όχι Ναι | 64 14 | 58 16 | 0.57 | 48 7 | 27 2 | 0.53 | 112 21 | 85 18 | 0.73 |
| Διαφοροποίηση 1 2 3 | – | – | – | 21 20 14 | 9 13 7 | 0.73 | – | – | – |
| Τύπος αποκατάστασης* Άμεση σύγκλειση Δερματικό μόσχευμα Κρημνός | 22 17 39 | 33 15 26 | 0.036 | 11 16 28 | 10 8 11 | 0.14 | 33 33 67 | 43 23 37 | 0.006 |
Πίνακας 1. Χαρακτηριστικά χειρουργημένων ασθενών με BCC, SCC, NMSC.
NCCN: National Comprehensive Cancer Network; *: Σύγκριση άμεσης σύγκλεισης με μεταμόσχευση / κρημνό
Πίνακας 2. Χαρακτηριστικά χειρουργημένων ασθενών με ΜM.
| Μεταβλητές | Μελάνωμα | p value | |
| 2020 | 2019 | ||
| Ασθενείς | 25 | 22 | |
| Διάμετρος (mm) | 9.71 + 10.53 | 17.13 + 14.61 | 0.07 |
| Breslow επίπεδο διήθησης(mm) | 81.31 + 0.59 | 56.88 + 2.10 | 0.02 |
| pT κατηγορία 0 1 2 3 4 | 1 5 2 1 0 | 3 1 0 0 4 | 0.03 |
| Τύπος επέμβασης Αφαίρεση της βλάβης Ευρεία εκτομή Ευρεία εκτομή + SLNB CLND | 5 10 7 3 | 5 7 7 3 | 0.95 |
SLNB: Ανεύρεση λεμφαδένα φρουρού, CLND: Λεμφαδενικός καθαρισμός