Ο Π.Ι.Σ. ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΦΟΡΕΑ ΕΚΠΡΟΣΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΑΤΡΩΝ. ΤΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΒΗΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΟ ΕΠΙΣΗΜΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ Π.Ι.Σ., ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΣΥ ΚΑΙ ΣΥΝΙΣΤΑ ΜΕΣΟ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ.
Ο Π.Ι.Σ. ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΦΟΡΕΑ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΑΤΡΩΝ. ΤΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΒΗΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΟ ΕΠΙΣΗΜΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ Π.Ι.Σ., ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΣΥ ΚΑΙ ΣΥΝΙΣΤΑ ΜΕΣΟ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ.

Σοβαρές επιπλοκές από τα εμβόλια έναντι του COVID-19: μία σύντομη ανασκόπηση

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ X. ΦΡΑΓΚΟΥ1 ΚΑΙ ΔΗΜΗΤΡΑ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ2

1 ΜονάδαΕντατικήςΘεραπείας, ΓενικόΝοσοκομείο«Ευαγγελισμός», Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

2 Β’ Πανεπιστημιακή Παιδιατρική Κλινική, ΓΝ Παίδων «Παναγιώτης και Αγλαΐα Κυριακού, Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Serious complications of COVID-19 vaccines: A mini-review

Δημοσιεύτηκε στο : Metabolism Open 2021;12:100145. doi:10.1016/j.metop.2021.100145

Όλα τα εγκεκριμένα εμβόλια για τον SARS-CoV-2είναι ασφαλή και αποτελεσματικά στη μείωση του κινδύνου σοβαρής COVID-19 λοίμωξης [1,2]. Εκτός από τις κοινές και ήπιες παρενέργειες των εγκεκριμένων εμβολίων, όπως η δεκατική πυρετική κίνηση και ο πόνος στο σημείο της ένεσης[2,3], έχουν αναφερθεί ορισμένες σημαντικές, αλλά εξαιρετικά σπάνιες ανεπιθύμητες ενέργειες παγκοσμίως[3]. Στην παρούσα μελέτη, περιγράφουμε εν συντομία τις πιο σοβαρές και σπάνιες επιπλοκές των COVID-19 εμβολίων.

Σπάνιες περιπτώσεις αναφυλαξίας έχουν αναφερθεί μετά τη χορήγηση COVID-19εμβολίων, με συχνότητα περίπου 11,1 περιπτώσεις ανά εκατομμύριο χορηγούμενων δόσεων [4]. Η πλειοψηφία των περιπτώσεων έχουν αναφερθεί με τα mRNA εμβόλια (BTN162b2 και mRNA-1273) [4-6].Η πολυαιθυλενογλυκόλη (PEG) και το πολυσορβικό μπορεί να εμπλέκονται στις σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις από τα mRNA εμβόλια και τα εμβόλια με βάση τον αδενοϊό, αντίστοιχα [7]. Τα κλινικά χαρακτηριστικά των σοβαρών άμεσων αντιδράσεων υπερευαισθησίας δεν διαφέρουν από άλλες αναφυλακτικές αντιδράσεις. Ωστόσο, άλλες καταστάσεις, όπως βαγοτονικά επεισόδια ή αγχώδεις διαταραχές, θα πρέπει να διακρίνονται από την αληθή αναφυλαξία [8] και τα επίπεδα τρυπτάσης μπορεί να είναι χρήσιμα στην διαφοροδιάγνωση[9]. Σε περιπτώσεις μέτριας και σοβαρής αλλεργικής αντίδρασης μετά την πρώτη δόση, η χορήγηση της δεύτερης δόσης δεν συνιστάται ή μπορεί να αντικατασταθεί από ένα άλλο είδος εμβολίου[10,11].

Τον Φεβρουάριο2021, περιγράφηκαν περιπτώσεις θρομβώσεων με συνοδό θρομβοπενία σε άτομα στο Ηνωμένο Βασίλειο που έλαβαν το ChAdOx1 CoV-19, ένα εμβόλιο που βασίζεται σε φορέα αδενοϊό[12,13]. Αργότερα, παρόμοιες περιπτώσεις αναφέρθηκαν σε άτομα που εμβολιάστηκαν με το εμβόλιο Ad26.COV2.S της Johnson&Johnson [14]. Το σύνδρομο VITT(Vaccine-Induced Immune Thrombotic Thrombocytopenia) ή TTS(Thrombosis with Thrombocytopenia Syndrome) εμφανίζεται 4-42 ημέρες μετά τον εμβολιασμό και χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη αρτηριακής ή/και φλεβικής θρόμβωσης (συνήθως σε άτυπες θέσεις, όπως εγκεφαλική και ενδοκοιλιακή θρόμβωση), με θρομβοπενία, υψηλά d-dimers (>4 φορές του φυσιολογικού) και θετικά αντισώματα κατά του παράγοντα 4 των αιμοπεταλίων (PF4, θετική ELISAPF4-ηπαρίνης) [14]. Παρόλο που έχει αναφερθεί μία περίπτωση VITT μετά τον εμβολιασμό με το mRNA-1273 της Moderna, η συντριπτική πλειονότητα αφορά τα εμβόλια Ad26.COV2.S και ChAdOx1 CoV-19 [15]. Υπολογίζεται ότι εμφανίζεται σε 0,73 ανά 100.000 πρώτες δόσεις εμβολίου ChAdOx1 CoV-19 [95%CI: 0,43 – 1,23] [16]. Η θνησιμότητα είναι 1-2%, ενώ έχει αναφερθεί έως και 20% [14,17]. Αν και αρχικά προτάθηκε ότι το VITT επηρεάζει κυρίως νεαρές γυναίκες (<60 ετών), μεταγενέστερες αναφορές δεν έδειξαν υπεροχή του γυναικείου φύλου, ενώ περιπτώσεις ηλικιωμένων αναφέρονται συνεχώς [18,19]. Ο παθοφυσιολογικός μηχανισμός του VITT παραμένει άγνωστος, αν και εικάζεται ότι μοιάζει με αυτόν της θρομβοπενίας προκαλούμενης από την ηπαρίνη (HIT) καθώς μιμείται τις επιδράσεις της ηπαρίνης στα αιμοπετάλια μέσω της δέσμευσης σε παρόμοια θέση στο PF4[20,21].

Τον Ιούνιο 2021, αναφέρθηκε μια πιθανή αιτιολογική συσχέτιση μεταξύ των mRNA εμβολίων και της μυοκαρδίτιδας/περικαρδίτιδας[22].Το εκτιμώμενο ποσοστό μυοκαρδίτιδας/περικαρδίτιδας είναι 12,6 περιπτώσεις ανά εκατομμύριο δεύτερης δόσης mRNA εμβολίου σε άτομα 12-39 ετών [23], ενώ ο σχετικός κίνδυνος για μυοκαρδίτιδα/περικαρδίτιδα σε παιδιά και νέους ενήλικες (16-24 ετών) είναι 0,94 (95%CI 0.59–1.52) [23]. Είναι συχνότερα σε άρρενες έφηβους και νέους ενήλικες, χωρίς καρδιαγγειακή υποκείμενη νόσο [24]. Ως παθοφυσιολογικός μηχανισμός έχει προταθεί ο μοριακός μιμητισμός μεταξύ της πρωτεΐνης ακίδας του ιού και μιας καρδιακής πρωτεΐνης, καθώς και η επαγωγή μη ειδικής φλεγμονώδους απόκρισης [22]. Οι περισσότεροι ασθενείς με μυοκαρδίτιδα παρουσιάζουν οπισθοστερνικό άλγος, που επιδεινώνεται με την εισπνοή και ανακουφίζεται με την κλίση προς τα εμπρός. Η έναρξη των συμπτωμάτων είναι συνήθως εντός 2-3 ημερών (εύρος:1-7 ημέρες) μετά τη δεύτερη δόση [22]. Χαρακτηρίζεται από αύξηση της τροπονίνης και της C-αντιδρώσας πρωτεΐνης. Το ηλεκτροκαρδιογράφημα καταδεικνύει ανύψωση του διαστήματος ST, ενώ στο διαθωρακικό ηχοκαρδιογράφημα απεικονίζεται από φυσιολογικό ή ήπια μειωμένο κλάσμα εξώθησης έως και καθολική υποκινησία της αριστερής κοιλίας. Η θεραπεία περιλαμβάνει μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, κολχικίνη και κορτικοστεροειδή, ενώ σε νεαρούς ασθενείς (≤18 ετών), έχει χορηγηθεί IVIG (μαζί με κορτικοστεροειδή) [25]. Όλες οι περιπτώσεις ανέπτυξαν μια ήπια νόσο με πλήρη ανάρρωση εντός 1-3 εβδομάδων [22,25]. Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης των Νοσημάτων των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (CDC) περιγράφει ξεκάθαρα τα οφέλη του εμβολιασμού κατά του COVID-19, τα οποία αντισταθμίζουν τους σπάνιους κινδύνους μυοκαρδίτιδας και περικαρδίτιδας και, ως εκ τούτου, συνιστά τον εμβολιασμό σε οποιονδήποτε άτομο είναι >5 ετών [23].

Σπάνιες περιπτώσεις συνδρόμου Guillain-Barré (GBS) έχουν αναφερθεί μετά από COVID-19 εμβόλια με φορέα αδενοϊό (Ad26.COV2.S και ChAdOx1 CoV-19) [26]. Το GBS είναι μια οξεία ή υποξεία ανοσοδιαμεσολαβούμενη νευρολογική νόσος των περιφερικών νεύρων και χαρακτηρίζεται από ανιούσα αδυναμία στα άκρα ή στα κρανιακά νεύρα, χαλαρή παράλυση και απουσία τενόντιων αντανακλαστικών [27,28]. Έχουν αναφερθεί 7,8 περιπτώσεις GBS ανά εκατομμύριο δόσεις εμβολίου Ad26.COV2.S, με μεγαλύτερη επίπτωση σε άνδρες  50-64 ετών και 227 περιπτώσεις GBS ανά 51,4 εκατομμύρια δόσεις ChAdOx1 CoV-19 [29].Το διάμεσο διάστημα έναρξης των συμπτωμάτων είναι 13 ημέρες (εύρος: 0–75 ημέρες) [30]. Οι ασθενείς έλαβαν στεροειδή, IVIG και/ή πλασμαφαίρεση, με μερική ανάρρωση [31]. Σποραδικά κρούσματα GBS έχουν επίσης αναφερθεί μετά τα mRNA εμβόλια [32,33].

Συνολικά, έχουν αναφερθεί 3 περιπτώσεις οξείας εγκάρσιας μυελίτιδας (ATM) κατά τη διάρκεια της κλινικής δοκιμής Φάσης III του εμβολίου ChadOx1 CoV-19, δύο στο σκέλος του εμβολίου (ο ένας ασθενής είχε διαγνωστεί με προϋπάρχουσα σκλήρυνση κατά πλάκας) και ένα στο σκέλος ελέγχου. Έκτοτε, έχουν περιγραφεί ελάχιστες περιπτώσεις ΑΤΜ και οξείας διάχυτης εγκεφαλομυελίτιδας [34-36], ενώ έχουν αναφερθεί και 7 περιπτώσεις παράλυσης bell μεταξύ 40.000 συμμετεχόντων στο σκέλος του εμβολίου στις κλινικές δοκιμές για BNT162b2 και mRNA-1273, καθώς και 1 περίπτωση στο σκέλος εικονικού φαρμάκου [37,38]. Η επίπτωση είναι 3,5-7 φορές υψηλότερη σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό [37,38]. Τέλος, έχουν αναφερθεί σπάνιες περιπτώσεις ραβδομυόλυσης μετά από εμβόλιο [39].

Συμπερασματικά, τα εμβόλια κατά του COVID-19 είναι ο βασικός άξονας για την πρόληψη αυτής της παγκόσμιας πανδημίας. Παρά τις σπάνιες περιπτώσεις επιπλοκών, η αξιολόγηση κινδύνου-οφέλους για τον COVID-19 εμβολιασμό δείχνει μια σαφώς ευνοϊκή ισορροπία ως προς τα εμβόλια για όλους τους ασθενείς ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου. Ωστόσο, οι ανεπιθύμητες ενέργειες του εμβολίου θα πρέπει να εντοπίζονται και να παρακολουθούνται με υψηλή προτεραιότητα προκειμένου να αντιμετωπιστούν έγκαιρα και σωστά.

Βιβλιογραφία

[1] Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Different COVID-19 Vaccines|CDC2021. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/different-vaccines.html (accessed August 29, 2021).

[2] World Health Organization (WHO). Safety of COVID-19 Vaccines 2021. https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/safety-of-covid-19-vaccines (accessed August 29, 2021).

[3] Tavilani A, Abbasi E, Kian Ara F, Darini A, Asefy Z. COVID-19 vaccines: Current evidence and considerations. Metabolism Open 2021;12:100124.

[4] CDC COVID-19 Response Team; Food and Drug Administration. Allergic Reactions Including Anaphylaxis After Receipt of the First Dose of Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine – United States, December 14-23, 2020. MMWR Morbidity and Mortality Weekly Report 2021;70:46–51.

[5] Shay DK, Gee J, Su JR, Myers TR, Marquez P, Liu R, et al. Safety Monitoring of the Janssen (Johnson & Johnson) COVID-19 Vaccine — United States, March–April 2021. MMWR Recommendations and Reports 2021;70:680–4.

[6] CDC COVID-19 Response Team; Food and Drug Administration. Allergic Reactions Including Anaphylaxis After Receipt of the First Dose of Moderna COVID-19 Vaccine — United States, December 21, 2020–January 10, 2021. MMWR Morbidity and Mortality Weekly Report 2021;70:125–9.

[7] Greenhawt M, Abrams EM, Shaker M, Chu DK, Khan D, Akin C, et al. The Risk of Allergic Reaction to SARS-CoV-2 Vaccines and Recommended Evaluation and Management: A Systematic Review, Meta-Analysis, GRADE Assessment, and International Consensus Approach. The Journal of Allergy and Clinical Immunology In Practice 2021;9.

[8] Gold MS, MacDonald NE, McMurtry CM, Balakrishnan MR, Heininger U, Menning L, et al. Immunization stress-related response – Redefining immunization anxiety-related reaction as an adverse event following immunization. Vaccine 2020;38:3015–20.

[9] UpToDate. COVID-19: Allergic reactions to SARS-CoV-2 vaccines – UpToDate 2021. https://www.uptodate.com/contents/covid-19-allergic-reactions-to-sars-cov-2-vaccines (accessed October 27, 2021).

[10] Cardona V, Ansotegui IJ, Ebisawa M, El-Gamal Y, Rivas MF, Fineman S, et al. World Allergy Organization Anaphylaxis Guidance 2020. World Allergy Organization Journal 2020;13.

[11] Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Management of Anaphylaxis at COVID-19 Vaccination Sites | CDC 2021. https://www.cdc.gov/vaccines/covid-19/clinical-considerations/managing-anaphylaxis.html (accessed October 27, 2021).

[12] European Medicines Agency (EMA). Signal assessment report on embolic and thrombotic events (SMQ) with Administrative information 2021. https://www.ema.europa.eu/en/documents/prac-recommendation/signal-assessment-report-embolic-thrombotic-events-smq-covid-19-vaccine-chadox1-s-recombinant-covid_en.pdf (accessed August 29, 2021).

[13] Greinacher A, Thiele T, Warkentin TE, Weisser K, Kyrle PA ES. Thrombotic Thrombocytopenia after ChAdOx1 nCov-19 Vaccination. The New England Journal of Medicine 2021;384:2092–101.

[14] American Society of Hematology. Thrombosis with Thrombocytopenia Syndrome – Hematology.org 2021. https://www.hematology.org/covid-19/vaccine-induced-immune-thrombotic-thrombocytopenia (accessed August 29, 2021).

[15] UpToDate. COVID-19: Vaccine-induced immune thrombotic thrombocytopenia (VITT) – UpToDate 2021. https://www.uptodate.com/contents/covid-19-vaccine-induced-immune-thrombotic-thrombocytopenia-vitt (accessed August 29, 2021).

[16] Chan BT, Mpa M, Bobos P, Odutayo A, Pai M, Chan B, et al. Meta-Analysis of Risk of Vaccine-Induced Immune Thrombotic Thrombocytopenia Following ChAdOx1-S Recombinant Vaccine. Medrvix 2021.

[17] Cines DB, Bussel JB. SARS-CoV-2 Vaccine–Induced Immune Thrombotic Thrombocytopenia. The New England Journal of Medicine 2021;384:2254–6.

[18] Pavord S, Scully M, Hunt BJ, Lester W, Bagot C, Craven B, Rampotas A, Ambler G MM. Clinical Features of Vaccine-Induced Immune Thrombocytopenia and Thrombosis. The New England Journal of Medicine 2021.

[19] Bourguignon A, Arnold DM, Warkentin TE, Smith JW, Pannu T, Shrum JM, et al. Adjunct Immune Globulin for Vaccine-Induced Immune Thrombotic Thrombocytopenia. The New England Journal of Medicine 2021;385:720–8.

[20] Tsilingiris D, Vallianou NG, Karampela I, Dalamaga M. Vaccine induced thrombotic thrombocytopenia: The shady chapter of a success story. Metabolism Open 2021;11:100101.

[21] Huynh A, Kelton JG, Arnold DM, Daka M, Nazy I. Antibody epitopes in vaccine-induced immune thrombotic thrombocytopaenia. vol. 596. Nature Publishing Group; 2021.

[22] Das BB, Moskowitz WB, Taylor MB PA. Myocarditis and Pericarditis Following mRNA COVID-19 Vaccination: What Do We Know So Far? Children (Basel, Switzerland) 2021;8:607.

[23] Centers for Disease Control and Prevention (CDC). ACIP June 2021 Presentation Slides | Immunization Practices | CDC 2021. https://www.cdc.gov/vaccines/acip/meetings/slides-2021-06.html (accessed August 30, 2021).

[24] Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Selected Adverse Events Reported after COVID-19 Vaccination | CDC 2021. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/safety/adverse-events.html (accessed August 30, 2021).

[25] Bozkurt B, Kamat I HP. Myocarditis With COVID-19 mRNA Vaccines. Circulation 2021;144:471–84.

[26] World Health Organization (WHO). Statement of the WHO Global Advisory Committee on Vaccine Safety (GACVS) COVID-19 subcommittee on reports of Guillain-Barré Syndrome (GBS) following adenovirus vector COVID-19 vaccines 2021. https://www.who.int/news/item/26-07-2021-statement-of-the-who-gacvs-covid-19-subcommittee-on-gbs (accessed August 30, 2021).

[27] Palaiodimou L, Stefanou MI, Katsanos AH, Fragkou PC, Papadopoulou M, Moschovos C, et al. Prevalence, clinical characteristics and outcomes of Guillain-Barré syndrome spectrum associated with COVID-19: A systematic review and meta-analysis. European Journal of Neurology 2021;28:3517–29.

[28] Sejvar JJ, Baughman AL, Wise M, Morgan OW. Population incidence of Guillain-Barré syndrome: a systematic review and meta-analysis. Neuroepidemiology 2011;36:123–33.

[29] European Medicines Agency (EMA). COVID-19 vaccine safety update VAXZEVRIA AstraZeneca AB 2021.

[30] Rosenblum HG, Hadler SC, Moulia D, Shimabukuro TT, Su JR, Tepper NK, et al. Use of COVID-19 Vaccines After Reports of Adverse Events Among Adult Recipients of Janssen (Johnson & Johnson) and mRNA COVID-19 Vaccines (Pfizer-BioNTech and Moderna): Update from the Advisory Committee on Immunization Practices – United States, July 202. MMWR Morbidity and Mortality Weekly Report 2021;70:1094–9.

[31] Min YG, Ju W, Ha YE, Ban JJ, Lee SA, Sung JJ SJ. Sensory Guillain-Barre syndrome following the ChAdOx1 nCov-19 vaccine: Report of two cases and review of literature. Journal of Neuroimmunology 2021;359:577691.

[32] Trimboli M, Zoleo P, Arabia G GA. Guillain-Barré syndrome following BNT162b2 COVID-19 vaccine. Neurological Sciences : Official Journal of the Italian Neurological Society and of the Italian Society of Clinical Neurophysiology 2021.

[33] Waheed S, Bayas A, Hindi F, Rizvi Z EP. Neurological Complications of COVID-19: Guillain-Barre Syndrome Following Pfizer COVID-19 Vaccine. Cureus 2021;13.

[34] zgen Kenangil G, Ari BC, Guler C DM. Acute disseminated encephalomyelitis-like presentation after an inactivated coronavirus vaccine. Acta Neurologica Belgica 2021;121:1089–91.

[35] Pagenkopf C SM. A case of longitudinally extensive transverse myelitis following vaccination against Covid-19. Journal of Neuroimmunology 2021;358.

[36] Vogrig A, Janes F, Gigli GL, Curcio F, Negro ID, D’Agostini S, Fabris M VM. Acute disseminated encephalomyelitis after SARS-CoV-2 vaccination. Clinical Neurology and Neurosurgery 2021;208:106839.

[37] Baden LR, El Sahly HM, Essink B, Kotloff K, Frey S, Novak R, et al. Efficacy and Safety of the mRNA-1273 SARS-CoV-2 Vaccine. The New England Journal of Medicine 2021;384:403–16.

[38] Polack FP, Thomas SJ, Kitchin N, Absalon J, Gurtman A, Lockhart S, et al. Safety and Efficacy of the BNT162b2 mRNA Covid-19 Vaccine. The New England Journal of Medicine 2020;383:2603–15.

[39] Nassar M, Chung H, Dhayaparan Y, Nyein A, Acevedo BJ, Chicos C, et al. COVID-19 vaccine induced rhabdomyolysis: Case report with literature review. Diabetes & Metabolic Syndrome 2021;15:102170.