Ο άνθρωπος έχει βρεθεί αντιμέτωπος με εκατομμύρια ιούς από την αρχή της ιστορίας του. Για ορισμένους από αυτούς έχουμε πλέον αποτελεσματικά εμβόλια ή αντιιικά φάρμακα, γεγονός που μας έχει επιτρέψει να περιορίσουμε σημαντικά τον πληθυσμό τους, ενώ άλλους έχουμε καταφέρει να τους εξαλείψουμε εντελώς, όπως για παράδειγμα τον ιό της ευλογιάς.
Ωστόσο, η μάχη ενάντια στους ιούς συνεχίζεται και κάθε μέρα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με νέα στελέχη ιών. Τις τελευταίες δεκαετίες, αρκετοί ιοί έχουν μεταπηδήσει από τα ζώα στον άνθρωπο, προκαλώντας επιδημίες μεγάλης κλίμακας και χιλιάδες θανάτους. Το στέλεχος του ιού Ebola που κυκλοφόρησε στη Δυτική Αφρική τα έτη 2014-2016 είχε σχεδόν 90% θνητότητα, ποσοστό μεγαλύτερο από κάθε άλλο που έχει παρατηρηθεί σε ιούς της συγκεκριμένης οικογενείας.
Ωστόσο, αυτό δεν είναι το μεγαλύτερο ποσοστό θνητότητας που έχει παρατηρηθεί για έναν ιό. Άλλοι ιοί, όπως για παράδειγμα ο SARS-CoV-2 ο οποίος ευθύνεται για την πανδημία που αντιμετωπίζουμε σήμερα, αν και έχει πολύ χαμηλότερη θνητότητα αποτελεί σημαντική απειλή για τη δημόσια υγεία, καθώς δεν έχουμε κάποια αποτελεσματική θεραπεία αυτή τη στιγμή.
Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στους 12 πιο επικίνδυνους ιούς που έχουν εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια.
ΙΟΣ MARBURG
Ο ιός αυτός απομονώθηκε για πρώτη φορά το 1967 από εργαζόμενους σε εργαστήρια της Γερμανίας που είχαν έρθει σε επαφή με πιθήκους από την Ουγκάντα. Τα συμπτώματα που προκαλεί ο ιός Marburg ομοιάζουν με αυτά του ιού Ebola. Και οι δύο ιοί προκαλούν αιμορραγικό πυρετό, δηλαδή ο ασθενής παρουσιάζει υψηλό πυρετό και διάχυτη αιμορραγία, γεγονός που οδηγεί συνήθως σε καταπληξία, ανεπάρκεια πολλαπλών οργάνων και τελικά θάνατο.
Η θνητότητα του ιού στην πρώτη επιδημία το 1967 ήταν 24%, ωστόσο έφτασε το 83% όταν εξαπλώθηκε στο Κονγκό το 1998-2000. Μάλιστα, στην πιο πρόσφατη επιδημία του ιού το 2017 στην Ουγκάντα, η θνητότητα ήταν 100%, σύμφωνα με δεδομένα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Τον Αύγουστο του 2021 επιβεβαιώθηκε ένα νέο περιστατικό του ιού Marburg στη Δυτική Αφρική.
Ο ασθενής ήταν ένας άνδρας από τη νοτιοδυτική Γουινέα, ο οποίος παρουσίασε πυρετό, κεφαλαλγία, αίσθημα κόπωσης, κοιλιακό άλγος και αιμορραγία. Η επιδημία κράτησε περίπου 6 εβδομάδες, ωστόσο παρά το γεγονός ότι σχεδόν 170 άτομα είχαν επαφές υψηλού κινδύνου, τελικά δεν επιβεβαιώθηκε κανένα άλλο περιστατικό.
ΙΟΣ EBOLA
Οι δύο πρώτες επιδημίες του ιού Ebola εμφανίστηκαν ταυτόχρονα στο Σουδάν και το Κονγκό το 1976. Ο ιός Ebola μεταδίδεται μέσω της επαφής με το αίμα ή άλλα σωματικά υγρά μολυσμένων ατόμων ή ζώων. Ο ιός έχει αρκετά διαφορετικά στελέχη τα οποία παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές αναφορικά με τη θνητότητα. Για παράδειγμα, το στέλεχος Ebola Reston δεν προκαλεί καν συμπτώματα. Αντιθέτως, το στέλεχος Bundibugyo έχει θνητότητα 50%, ενώ το στέλεχος Sudan έχει 71%.
Η μεγαλύτερη επιδημία του ιού Ebola ξεκίνησε στη Δυτική Αφρική το 2014 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Το Δεκέμβριο του 2020, το εμβόλιο Ervebo εγκρίθηκε από το FDA των ΗΠΑ. Το εμβόλιο αυτό μπορεί να προστατεύσει από το στέλεχος Zaire του ιού και κυκλοφορεί παγκοσμίως από τον Ιανουάριο του 2021.
ΙΟΣ ΤΗΣ ΛΥΣΣΑΣ
Αν και τα εμβόλια της λύσσας για τα κατοικίδια ζώα που κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά το 1920 έχουν περιορίσει σημαντικά τα ποσοστά του ιού στις χώρες του Δυτικού κόσμου, η νόσος παραμένει σοβαρό πρόβλημα για τη δημόσια υγεία στην Ινδία και σε ορισμένες χώρες της Αφρικής.
Η μόλυνση με τον ιό γίνεται συνήθως με το δάγκωμα ή το νυγμό από ένα ζώο-φορέα του ιού. Ο ιός προκαλεί βλάβες στον εγκέφαλο και διάφορα νεύρα. Αν ο ασθενής παρουσιάσει συμπτώματα, τότε κατά πάσα πιθανότητα θα οδηγηθεί στο θάνατο. Αυτό συμβαίνει γιατί οι βλάβες που προκαλεί ο ιός στον εγκέφαλο είναι μη αναστρέψιμες. Ωστόσο, σήμερα υπάρχει εμβόλιο για τη λύσσα.
Επιπλέον, ακόμα κι αν ένας ασθενής μολυνθεί με τον ιό από ένα ζώο, μπορεί να λάβει άμεσα αντισώματα, γεγονός που οδηγεί σε πλήρη ίαση. Η θνητότητα της λοίμωξης από τον ιό της λύσσας είναι 100% αν δεν χορηγηθεί θεραπεία στον ασθενή.
ΙΟΣ HIV
Ο ιός HIV αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη απειλή για τη δημόσια υγεία σήμερα. Από το 1ο περιστατικό του ιού που ανιχνεύθηκε τη δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα, έχει προκαλέσει συνολικά περισσότερους από 32 εκατομμύρια θανάτους.
Βέβαια, η ιατρική έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην ανάπτυξη φαρμάκων για τον ιό και σήμερα ένας ασθενής που μολύνεται μπορεί να ζήσει αρκετά χρόνια. Ωστόσο, ο ιός συνεχίζει να κυκλοφορεί και να προκαλεί λοιμώξεις κυρίως στην Αφρική, όπου ανιχνεύεται πλέον το 95% των νέων λοιμώξεων. Σύμφωνα με δεδομένα από τον WHO, 1 στους 25 κατοίκους της Αφρικής είναι θετικός για τον HIV.
Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν τα 2/3 των φορέων του ιού βρίσκονται σε αυτή την ήπειρο.
ΙΟΣ ΤΗΣ ΕΥΛΟΓΙΑΣ
Το 1980, το World Health Assembly ανακοίνωσε ότι καταφέραμε να εξαλείψουμε τον ιό της ευλογιάς. Ωστόσο, εδώ και χιλιάδες χρόνια, ο ιός είχε προκαλέσει εκατομμύρια θανάτους στον άνθρωπο, καθώς η θνητότητά του ξεπερνά το 30%. Μάλιστα, ακόμα και αυτοί που επιβίωναν από τη λοίμωξη με τον ιό είχαν συνήθως βαθιές ουλές ή ακόμα και τύφλωση, σε ορισμένες περιπτώσεις.
Τα ποσοστά θνητότητας ήταν μάλιστα πολύ υψηλότερα στους πληθυσμούς εκτός Ευρώπης. Για παράδειγμα, σύμφωνα με ιστορικά δεδομένα, περίπου το 90% του πληθυσμού της Αμερικής κατέληξε από τον ιό της ευλογίας ο οποίος έφτασε στην ήπειρο από εξερευνητές που είχαν έρθει από την Ευρώπη. Τον 20ο αιώνα, η ευλογιά προκάλεσε περισσότερους από 300 εκατομμύρια θανάτους.
ΙΟΣ ΤΩΝ ΑΝΔΕΩΝ (HANTAVIRUS)
Ο ιός αυτός είδε για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας το 1993 όταν ένας νεαρός άνδρας από τις ΗΠΑ και οι σύζυγός του παρουσίασαν δύσπνοια και κατέληξαν λίγες ημέρες αργότερα. Μετά από μερικούς μήνες, επιστήμονες του CDC απομόνωσαν για πρώτη φορά τον ιό από ένα ποντίκι στο σπίτι που ζούσαν οι παραπάνω ασθενείς.
Σήμερα, χιλιάδες άτομα έχουν μολυνθεί από τον ιό και η θνητότητά του είναι περίπου 36%. Ο ιός δεν μπορεί να μεταδοθεί από έναν άνθρωπο σε έναν άλλο. Η μοναδική γνωστή οδός μετάδοσης είναι η επαφή με τα κόπρανα ενός μολυσμένου ζώου. Τη δεκαετία του 1950, ένας άλλος ιός της οικογένειας Hantavirus είχε εξαπλωθεί κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Κορέας, σύμφωνα με μία έρευνα στο Clinical Microbiology Reviews.
Πάνω από 3000 στρατιώτες μολύνθηκαν με τον ιό και το 12% από αυτούς κατέληξε.
ΙΟΣ ΤΗΣ ΓΡΙΠΗΣ
Σε μία τυπική εποχή της γρίπης καταγράφονται περίπου 650.000 θάνατοι από τον ιό παγκοσμίως, σύμφωνα με δεδομένα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ωστόσο, κατά περιόδους μπορεί να εμφανιστούν πιο επικίνδυνα στελέχη με αυξημένη μολυσματικότητα ή θνητότητα. Η πλέον πολύνεκρη επιδημία γρίπης, η οποία αργότερα έγινε γνωστή ως Ισπανική γρίπη, εμφανίστηκε το 1918.
Ο ιός που κυκλοφόρησε αυτή την περίοδο μόλυνε περίπου το 40% του παγκοσμίου πληθυσμού προκαλώντας πάνω από 50 εκατομμύρια θανάτους. Αυτός είναι και ο λόγος που σήμερα παρακολουθούμε στενά τα στελέχη της γρίπης και τις μεταλλάξεις τους καθώς, σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν αποκλείεται στο μέλλον να εμφανιστεί ξανά ένα επικίνδυνο στέλεχος που μπορεί να προκαλέσει αντίστοιχες επιδημίες.
ΔΑΓΓΕΙΟΣ ΙΟΣ
Ο ιός αυτός εμφανίστηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1950 στις Φιλιππίνες και την Ταϊλάνδη και έκτοτε έχει εξαπλωθεί σε αρκετές χώρες του κόσμου με τροπικό και υποτροπικό κλίμα. Περίπου το 40% του παγκοσμίου πληθυσμού ζει αυτή τη στιγμή σε περιοχές όπου ο ιός που προκαλεί Δάγγειο πυρετό είναι ενδημικός. Καθώς ο ιός μεταδίδεται με τα κουνούπια, πιθανώς θα εξαπλωθεί και σε άλλες χώρες όσο ανεβαίνει η θερμοκρασία της γης.
Περίπου 100-400 εκατομμύρια άτομα νοσούν ετησίως από Δάγγειο πυρετό, σύμφωνα με δεδομένα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Αν και η θνητότητα του ιού είναι χαμηλότερη σε σχέση με αυτή άλλων ιών (περίπου 1%), αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα μπορεί να εξελιχθεί σε Δάγγειο αιμορραγικό πυρετό, μία επιπλοκή που έχει 20% θνητότητα.
Ένα εμβόλιο για το Δάγγειο πυρετό εγκρίθηκε το 2019 και χορηγείται σήμερα σε παιδιά ηλικίας 9-16 ετών με ιστορικό λοίμωξης. Σε ορισμένες χώρες, το εμβόλιο αυτό έχει εγκριθεί και χορηγείται σε άτομα 9-45 ετών, ωστόσο και πάλι θα πρέπει να υπάρχει ιστορικό επιβεβαιωμένης λοίμωξης, αλλιώς το εμβόλιο μπορεί να προκαλέσει σοβαρά συμπτώματα.
ΡΟΤΑΪΟΣ
Σήμερα κυκλοφορούν πλέον δύο εμβόλια για το ροταϊό, ο οποίος αποτελεί το κύριο αίτιο διαρροϊκής νόσου στα βρέφη και τα παιδιά νεαρής ηλικίας. Ο ιός μπορεί να εξαπλωθεί ταχέως μέσω μολυσμένων κοπράνων. Αν και τα παιδιά στο Δυτικό κόσμο σπάνια καταλήγουν από τη λοίμωξη που προκαλεί ο ροταϊός, στις αναπτυσσόμενες χώρες τα ποσοστά θνητότητας είναι υψηλότερα.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του WHO, ο ροταϊός προκαλεί κάθε χρόνο περισσότερες από 2 εκατομμύρια νοσηλείες. Οι χώρες που έχουν εντάξει το εμβόλιο του ροταϊού στο υποχρεωτικό πρόγραμμα εμβολιασμών έχουν εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά νοσηλειών και θανάτων από τον ιό.
SARS-COV-1
Ο ιός SARS ανιχνεύθηκε για πρώτη φορά το 2003 σε μία επιδημία της Κίνας, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Ο ιός πιθανώς μεταλλάχθηκε στις νυχτερίδες και ακολούθως μεταπήδησε στη νυχτογαλή. Από το ζώο αυτό μόλυνε τελικά και τον άνθρωπο σύμφωνα με μία έρευνα στο Journal of Virology. Μετά την αρχική επιδημία στην Κίνα, ο ιός SARS εξαπλώθηκε σε 26 χώρες, προκαλώντας περίπου 8000 λοιμώξεις και 770 θανάτους. Η λοίμωξη με τον ιό προκαλεί πυρετό, ρίγος και μυαλγίες, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί και πνευμονία.
Η θνητότητα του ιού SARS είναι περίπου 9.6%, ωστόσο τα τελευταία χρόνια δεν έχει καταγραφεί κανένα περιστατικό του ιού.
SARS-COV-2
Ο SARS-CoV-2 ανήκει στην ίδια οικογένεια ιών με τον SARS-CoV-1, δηλαδή του κορονοϊούς. Ο ιός αυτός ανιχνεύθηκε για πρώτη φορά το Δεκέμβριο του 2019 στη Wuhan της Κίνας.
Ο ιός πιθανώς προέρχεται επίσης από τις νυχτερίδες, αν και μέχρι στιγμής αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί, ενώ ακόμα δεν γνωρίζουμε ούτε ποιος ήταν ο ενδιάμεσος ξενιστής, σύμφωνα με το επιστημονικό περιοδικό Nature. Μετά την εμφάνιση του ιού εφαρμόστηκαν αυστηρά μέτρα για τον περιορισμό του τόσο στη Wuhan όσο και στις γύρω περιοχές, ωστόσο τελικά ο ιός εξαπλώθηκε παγκοσμίως και σήμερα έχει προκαλέσει περισσότερους από 4 εκατομμύρια θανάτους.
Η λοίμωξη που προκαλεί ο ιός SARS-CoV-2 (ονομάστηκε COVID-19) είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για ασθενείς με χρόνια νοσήματα και προκαλεί συνήθως πυρετό, βήχα, ανοσμία, αγευσία και δύσπνοια. MERS-COV Ο ιός MERS-CoV προκάλεσε αρχικά μία επιδημία στη Σαουδική Αραβία το 2012 και ακολούθως μία δεύτερη επιδημία στη Νότια Κορέα το 2015. Ο ιός αυτός ανήκει επίσης στους κορονοϊούς.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο ιός μεταπήδησε στον άνθρωπο από τις καμήλες και προκαλεί πυρετό, βήχα και δύσπνοια. Σε ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών, ο ιός μπορεί να προκαλέσει σοβαρή πνευμονία. Η θνητότητα της λοίμωξης είναι περίπου 35%. Σήμερα δεν υπάρχει εμβόλιο για την πρόληψη του ιού.
Γράφει ο Αντώνιος Δημητρακόπουλος MD, PhD
Ειδικός Παθολόγος Διευθυντής Γ’ Παθολογικής Κλινικής Ερρίκος Ντυνάν HC,
ΕΔΙΠ Παθολογίας-Ανοσολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ