ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΖΑΡΟΣ
Μονάδα Νόσων Περικαρδίου Α’ Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική Ιπποκράτειο Γ.Ν. Αθηνών
A case series of acute pericarditis following COVID-19 vaccination in the context of recent reports from Europe and the United States
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό VACCINE, Volume 39, Issue 45, 29 October 2021, pages 6585-6590, doi 10.1016/j.vaccine.2021.09.078
Η οξεία περικαρδίτιδα ανήκει στις φλεγμονώδεις νόσους της καρδιάς, μαζί με την οξεία μυοκαρδίτιδα και την λοιμώδη ενδοκαρδίτιδα. Μεταξύ αυτών η οξεία περικαρδίτιδα είναι η συχνότερη με εκτιμώμενη επίπτωση 28 περιπτώσεων ανά 100.000 άτομα γενικού πληθυσμού ετησίως. Στο 80-85% των περιπτώσεων στο Δυτικό κόσμο η περικαρδίτιδα είναι ιογενούς αιτιολογίας ενώ στις υπόλοιπες περιπτώσεις εμφανίζεται σαν μία από τις εκδηλώσεις ενός γενικότερου συστηματικού νοσήματος όπως αυτοάνοσα ή αντιφλεγμονώδη νοσήματα, κακοήθειες χρόνια νεφρική νόσος κλπ. Στην εποχή της πανδημίας COVID-19 η οξεία περικαρδίτιδα (καθώς και η οξεία μυοκαρδίτιδα) βρέθηκε στο κέντρο του ενδιαφέροντος και της ιατρικής κοινότητας αλλά και του κοινού και των μέσων ενημέρωσης, δεδομένου ότι αποτελεί μία από τις επιπλοκές της COVID-19, αλλά εκδηλώνεται και μετά από εμβολιασμό έναντι COVID-19 κυρίως με τα εμβόλια που βασίζονται στην τεχνολογία mRNA.
Συγκεκριμένα με βάση την παγκόσμια εμπειρία το ποσοστό οξείας περικαρδίτιδας σε ασθενείς που εισάγονται στο νοσοκομείο με COVID-19 είναι ~1.5%. Σε ότι αφορά στον εμβολιασμό το ποσοστό εμφάνισης περικαρδίτιδας κυμαίνεται κατά μέσο όρο από 1/10.000 έως ανά 1/100.000 άτομα που υποβάλλονται στον εμβολιασμό, ανάλογα με τον τύπο του εμβολίου και κυρίως το φύλο και την ηλικιακή ομάδα. H περικαρδίτιδα εμφανίζεται στο 40% των περιπτώσεων μετά την πρώτη δόση mRNA στο ~40% των περιπτώσεων και μετά τη δεύτερη στο υπόλοιπο 60%. Εκδηλώνεται σε όλο το ηλικιακό φάσμα κατά μέσο όρο 20 ημέρες μετά την πιο πρόσφατη δόση του εμβολίου. Επισημαίνεται ότι σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρήσεις, θεωρείται ότι η περικαρδίτιδα συσχετίζεται με το εμβόλιο εφόσον εμφανίζεται κατά προσέγγιση εντός 1 μηνός από τη χορήγηση του εμβολίου. Συγκριτικά με την προ-COVID-19 περίοδο, ο μέσος μηνιαίος αριθμός περιπτώσεων οξείας περικαρδίτιδας από δεδομένα στις ΗΠΑ αυξήθηκε από 49.1 σε 78.8 περιπτώσεις.
Οι μηχανισμοί που έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση περικαρδίτιδας σε COVID-19 και μετά εμβολιασμό έναντι COVID-19 είναι υπό διερεύνηση και από προκαταρκτικά δεδομένα φαίνεται ότι σχετίζονται μεταξύ άλλων με το φύλο, ηλικία, γενετικό υπόστρωμα, αντιδράσεις υπερευαισθησίας, σήψη, συννοσηρότητες και παράγοντες που σχετίζονται με την παραγωγή και συντήρηση του εμβολίου, δεδομένου ότι το mRNA είναι ασταθές μόριο και τα προϊόντα αποδόμησης του μπορούν να ενεργοποιήσουν τη φυσική ανοσία και να επάγουν φλεγμονή σε κατάλληλο υπόστρωμα.
Πρόσφατα δημοσιεύθηκε στον διεθνή τύπο η αρχική εμπειρία της Α΄ Πανεπιστημιακής Καρδιολογικής Κλινικής του Ιπποκράτειου Γ.Ν. Αθηνών που αφορά σε 9 διαδοχικές περιπτώσεις (σε 8 ασθενείς) οξείας περικαρδίτιδας στα πλαίσια εμβολιασμού έναντι COVID-19 (Lazaros G, Anastassopoulou C, Hatziantoniou S, Kalos T, Soulaidopoulos S, Lazarou E, Vlachopoulos C, Vassilopoulos D, Tsakris A, Tsioufis C. A case series of acute pericarditis following COVID-19 vaccination in the context of recent reports from Europe and the United States. Vaccine. 2021 Oct 29;39(45):6585-6590). Είναι αξιοσημείωτο ότι ένας ασθενής εμφάνισε περικαρδίτιδα μετά και από τις 2 δόσεις του εμβολίου. Με βάση τα ευρήματα της παραπάνω δημοσίευσης 5 περιπτώσεις εκδηλώθηκαν μετά την πρώτη δόση του εμβολίου και 4 μετά τη δεύτερη. Ο ενδιάμεσος χρόνος μεταξύ εμβολιασμού και εμφάνισης συμπτωμάτων ήταν 7 ημέρες (όρια 3-28ημέρες). Η μέση ηλικία των ασθενών ήταν 65.8 ± 10.2 και η σχέση ανδρών γυναικών 3/5. Νοσηλεία απαιτήθηκε σε 4 περιπτώσεις. Το συχνότερο σύμπτωμα ήταν ο πλευριτικού τύπου θωρακικός πόνος, ακολουθούμενος από δύσπνοια και πυρετό (3 ασθενείς). Περικαρδιακή συλλογή υγρού, συνήθως μικρή, παρατηρήθηκε σε όλες τις περιπτώσεις. Σε όλες τις περιπτώσεις παρατηρήθηκε αύξηση των δεικτών φλεγμονής, ενώ τυπικό ηλεκτροκαρδιογράφημα με ανασπάσεις του ST διαστήματος δεν παρατηρήθηκε σε καμία περίπτωση. Κανένας από τους ασθενείς δεν είχε δυσμενή κατάληξη (θνητότητα 0%), ενώ 2 ασθενείς εμφάνισαν καρδιακό επιπωματισμό και απαιτήθηκε επεμβατική παροχέτευση του περικαρδίου. Επισημαίνεται ωστόσο ότι στην Κλινική μας ως κέντρο αναφοράς των Περικαρδιακών Συνδρόμων απευθύνονται οι σοβαρότερες περιπτώσεις που δεν αντανακλούν το μέσο περιστατικό οξείας περικαρδίτιδας στην κοινότητα. Θεραπευτικά όλοι οι ασθενείς αντιμετωπίστηκαν όπως εκείνοι με κοινή ιογενή περικαρδίτιδα με βάση τις τρέχουσες σχετικές κατευθυντήριες οδηγίες. Τα στοιχεία της σειράς των ασθενών μας είναι παρόμοια με τα αντίστοιχα που προέρχονται από την υπόλοιπη Ευρώπη και Αμερική όπως αυτά αποτυπώνονται σε σχετικές βάσεις καταγραφής επιπλοκών σχετιζόμενων με εμβολιασμό έναντι COVID-19 (ΕΕΑ και VAERS αντίστοιχα).
Συμπερασματικά με βάση την Ελληνική και Διεθνή εμπειρία η οξεία περικαρδίτιδα είναι μία σπάνια επιπλοκή μετά από εμβολιασμό κυρίως με mRNA εμβόλια έναντι της COVID-19, που συχνότερα εμφανίζεται σε ηλικίες μεταξύ 18-64 ετών. Η κλινική της εικόνα είναι ήπια και στις περισσότερες περιπτώσεις είτε αυτοπεριοριζόμενη είτε ελεγχόμενη με τη θεραπευτική αγωγή. Σε κάθε περίπτωση είναι πολύ σπανιότερη και με καλύτερη πρόγνωση σε σχέση με την περικαρδίτιδα που εμφανίζεται σε λοίμωξη από SARS CoV 2. Από προκαταρκτικά δεδομένα φαίνεται ότι η αύξηση του μεσοδιαστήματος χορήγησης μεταξύ πρώτης και δεύτερης δόσης ίσως μειώσει την εμφάνιση καρδιακής φλεγμονής.